Κατά την Οθωμανική περίοδο η Αττική αποτελούσε μια διοικητική περιφέρεια (καζά) με πρωτεύουσα την Αθήνα, περιφέρεια που ήδη από το 1470 υπαγόταν στο σαντζάκι του Ευρίπου. Διοικητής του καζά ήταν ο σούμπασης, που από τον 17ο αιώνα (μεταξύ των ετών 1621-1635) έφερε τον τίτλο του βοεβόδα. Την εκπροσώπηση, ωστόσο, του χριστιανικού πληθυσμού και τη διαχείριση μεγάλου μέρους των ιδιωτικών και δημόσιων υποθέσεών του είχαν αναλάβει οι ντόπιοι δημογέροντες (προεστοί).

Οι άρχοντες της πόλης μνημονεύονται σε πηγές του 16ου αιώνα, χωρίς ωστόσο να κατονομάζονται. Από πηγές των αιώνων που ακολουθούν γνωρίζουμε ότι από τις παλαιότερες, πλουσιότερες και ισχυρότερες αρχοντικές οικογένειες είναι η οικογένεια Μπενιζέλου, γόνος της οποίας ήταν και η οσία Φιλοθέη. Στα χρόνια της μετοικεσίας των Αθηναίων στην Πελοπόννησο (1688-1691), όταν οι Βενετοί χώρισαν τους Αθηναίους εποίκους σε τέσσερις τάξεις, με βάση την προγενέστερη κοινωνικοοικονομική κατάσταση στη γενέτειρά τους, οι Μπενιζέλοι κατατάχθηκαν στην πρώτη τάξη, σύμφωνα με έγγραφα των ετών 1690-1691.

Γυναικεία φορεσιά, που ανήκε σε μέλος της οικογένειας των Μπενιζέλων (18ος αι.) ©Εθνικό Ιστορικό Μουσείο

Γόνοι της οικογένειας διακρίθηκαν σε όλη τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας ως δημογέροντες (προεστοί), νοτάριοι, αλλά και ως άνθρωποι των γραμμάτων, διδάσκαλοι κ.ά. Σημαντικός υπήρξε ο ρόλος μελών της οικογένειας και κατά την Επανάσταση του 1821.

Επιφανή μέλη της οικογένειας

Τον 17ο αιώνα έζησε ο γνωστός λόγιος Άγγελος Μπενιζέλος (περ. 1590-1670), μαθητής του σημαντικού φιλόσοφου Θεόφιλου Κορυδαλέα. Ο Άγγελος Μπενιζέλος συμμετείχε ενεργά στη διοίκηση της Ελληνικής Αδελφότητας Βενετίας, λαμβάνοντας διάφορα αξιώματα (governatore, sindico κ.ά.), και μάλιστα το 1633 αναδείχθηκε κατόπιν εκλογής εκπρόσωπος των εγκατεστημένων στη Βενετία Ελλήνων οι οποίοι κατάγονταν από διάφορες περιοχές (terre non nominate), μεταξύ των οποίων και η Αθήνα. Υπήρξε ακόμα διδάσκαλος στο σχολείο της Αδελφότητας (1634-1639), ενώ πιθανολογείται ότι δίδαξε και στην Αθήνα.

Διδάσκαλος υπήρξε και ο Ιωάννης Μπενιζέλος (γένν. περ. 1625), γιος του Αγγέλου, ο οποίος δίδαξε στο Ελληνομουσείο ή Κοινό Σχολείο της Αθήνας (μαρτυρείται κατά τα έτη 1676-1677). Μετά την οικονομική του ενίσχυση από τον Ηπειρώτη της Βενετίας Επιφάνιο Ηγούμενο, το σχολείο αυτό τέθηκε υπό την εποπτεία του μητροπολίτη Αθηνών και τεσσάρων προεστών της πόλης.

Γυναικεία φορεσιά, που ανήκε σε μέλος της οικογένειας των Μπενιζέλων (18ος αι.). ©Εθνικό Ιστορικό Μουσείο

Άλλος ένας Ιωάννης Μπενιζέλος, ο συγγραφέας της «Ιστορίας των Αθηνών», υπήρξε επιφανές μέλος της κοινωνίας των Αθηνών κατά τον 18ο αιώνα. Ο Ιωάννης Μπενιζέλος (περ. 1735-1807) φοίτησε στο Κοινό Σχολείο της Αθήνας, νυμφεύθηκε τη Μαρία, κόρη του Δημητρίου Καλογερά (ο οποίος προερχόταν επίσης από αρχοντική οικογένεια της πόλης και υπήρξε προεστός), και δίδαξε στη Σχολή Ντέκα από το 1774 ως το τέλος σχεδόν της ζωής του. Ο Μπενιζέλος κέρδισε την εκτίμηση των συμπολιτών του, εκφώνησε επίσημους λόγους στην Αθήνα και ήρθε σε επαφή με ξένους επισκέπτες, όπως με τον Γάλλο ευγενή Montmorency (1788) και με τον Άγγλο περιηγητή και συγγραφέα Jown Hawkins, τον οποίο φιλοξένησε στο σπίτι του για σαράντα μέρες (1796). Στο έργο του αφηγείται τα γεγονότα του τόπου του, ιδιαίτερα της περιόδου του Χατζή Αλή Χασεκή, ως αυτόπτης μάρτυρας, με ενάργεια και αντικειμενικότητα.

Γόνος της οικογένειας από τη μητέρα του (δισέγγονος του Ιωάννη Μπενιζέλου, περ. 1735-1807) υπήρξε και ο διπλωμάτης, βιβλιόφιλος και συγγραφέας Ιωάννης Γεννάδιος (1844-1932), η προσωπική βιβλιοθήκη του οποίου αποτέλεσε τον πυρήνα της Γενναδείου Βιβλιοθήκης στην Αθήνα. Ο Γεννάδιος που διετέλεσε πρέσβης της Ελλάδας στο Λονδίνο, συνέγραψε μεταξύ άλλων εκτενή μελέτη για την οικογένεια Μπενιζέλου και την οσία Φιλοθέη.

Περισσότερα…